Κάνοντας μια αναδρομή στην παιδική μας ηλικία όλοι έχουμε αναμνήσεις από στιγμές στις οποίες βιώσαμε το συναίσθημα του φόβου. Όλοι βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τον φόβο αποχωρισμού των γονιών μας. Όλοι αισθανθήκαμε εκτεθειμένοι απέναντι σε μία πιθανή απειλή από ζώα ή ακόμα και αντιμέτωποι με την ιδέα του θανάτου σαν μία πρώτη εμπειρία στο οικείο μας περιβάλλον.
Τα παιδιά κατά την διάρκεια της εξελικτικής τους πορείας εκφράζουν διάφορους φόβους. Ωστόσο, υπάρχει ένα ποσοστό της τάξης 5 – 10% όπου εκφράζει μια έντονη φοβία σχετικά με διάφορες καταστάσεις σε τέτοιο βαθμό που αγκίζει τα όρια της ειδικής φοβίας. Βέβαια, αξίζει να αναφερθεί πως οι περισσότεροι φόβοι είναι πολύ ήπιοι καθώς αποτελούν βιολογικό και ψυχολογικό φαινόμενο, φυσιολογικό λόγω της κινητικής και γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών.
Σε κάθε ηλικία υπάρχουν διαφορετικοί φόβοι που εκφράζει το κάθε παιδί ανάλογα την σωματική και νοητική του ωρίμανση. Σε αυτό σημαντικό ρόλο, βέβαια, διαδραματίζουν και τα ερεθίσματα που λαμβάνει από το οικείο του περιβάλλον.
Παιδιά που ανήκουν στην βρεφική- νηπιακή ηλικία εκδηλώνουν έντονη ανησυχία προς πρόσωπα άγνωστα για τα ίδια. Βιώνουν ένα άγχος αποχωρισμού, καθώς, όταν έρχονται σε επαφή με πρόσωπα πέρα από αυτά που τους παρέχουν το πρωταρχικό πλαίσιο φροντίδας και ασφάλειας, όπως συμβαίνει με την μητέρα και τον πατέρα, νιώθουν ότι απειλούνται και βρίσκονται αντιμέτωπα με έναν κίνδυνο απειλητικό για τα ίδια. Στην ηλικία των 3-4 ετών ο φόβος αυτός έχει αρχίσει να εξαλείφεται. Καθώς βρίσκονται σε θέση να κατανοούν κάποια ερεθίσματα από το περιβάλλον τους οι φοβίες επικεντρώνονται σε ήχους και δυνατούς θορύβους οι οποίοι ενδεχομένως ταράσσουν την γαλήνη τους.
Στο 5ο έτος της ηλικίας τους κάνουν την ενφάνισή τους οι φόβοι για τα ζώα και το σκοτάδι. Οι φοβίες αυτές μπορεί να έχουν κάνει την εμφάνισή τους ήδη από την ηλικία των δύο ετών. Όμως, τότε βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους. Αυτή την χρονική περίοδο τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ενδεχομένως εκφράσσουν ένα έντονο άγχος γύρω από διάφορες καταστάσεις που θα υποπέσουν στην αντίληψή τους όπως για παράδειγμα η ληστεία κάποιου ή ακόμα και η αναφορά σε ταινίες που εμπεριέχουν στοιχεία επιστημονικής φαντασίας όπως τα φαντάσματα. Οι φοβίες αυτές θα εκδηλωθούν είτε λεκτικά είτε ασυνείδητα μέσα από τα όνειρα ( εφιάλτες) που έχουν κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Κατά την περίοδο της σχολικής ηλικίας τα παιδιά φαίνεται να εκφράζουν έντονο φόβο για θέματα που αφορούν το σχολείο ( π.χ. η επίδοσή τους σε αυτό, η σχέση με τους συμμαθητές τους κ.ο.κ.) καθώς και με ζητήματα που αφορούν τραυματισμούς τους σε δραστηριοτότητες στις οποίες παίρνουν μέρος. Όσο, ωστόσο, αναπτύσσεται η γνωστική τους ικανότητα, τόσο πιο πολύ φαίνεται αυτά να κατανοούν το περιβάλλον γύρω τους με αποτέλεσμα οι παρπάνω φόβοι να μειώνονται έως και να εξαλείφονται.
Για να τα βοηθήσουμε, βέβαια, να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους είναι σημαντικό να λειτουργήσουμε υποστηρικτικά γι’αυτά. Λαμβάνοντας υπόψη πως οι φοβίες των παιδιών έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο που βιώνουν τις εμπειρίες που τους προσφέρει το περιβάλλον τους και η φαντασία τους θα ήταν καλό να:
- Δώστε χρόνο στα παιδιά σας να αντιμετωπίσουν όπως μπορούν μόνα τους τους φόβους τους. Πολλά παιδιά χρειάζονται χρόνο προκειμένου να διαχειριστούν τις καταστάσεις και να γίνουν συναισθηματικά πιο δυνατά για να τις αντιμετωπίσουν. Βοηθείστε τα μόνο εάν κατανοείστε πως η κατάσταση που βιώνουν τους προκαλεί δυσφορία.
- Μην αρχίσετε να μειώνετε ή να γελοιοποιείτε τα άγχη τους. Δεν λειτουργεί βοηθητικά ούτε η αδιαφορία, ούτε η προσπάθεια να τους εξηγήσετε τις φοβικές καταστάσεις μέσα από λογικά επιχειρήματα. Θυμηθείτε τον εαυτό σας σαν παιδιά και αν φράσεις όπως « Πως κάνεις σαν μωρό!» ή « Δεν υπάρχουν φαντάσματα» σας βοήθησαν.
- Ακούστε με προσοχή και κατανόηση τους φόβους τους ακόμα και αν δεν τους θεωρείτε πραγματικούς. Δημιουργείστε τους ένα κλίμα ασφάλειας με το να αποδεχτείτε τις ανησυχίες τους και συγχρόνως προσπαθείστε να τους εξηγήσετε πως ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο μας προφυλλάσσει από δυσάρεστες καταστάσεις. Δεν είναι κακό να υπάρχει μέσα μας. Η συζήτηση αυτή είναι καλό να γίνεται μέσα σε ένα ήρεμο κλίμα με σκοπό να παρέχεται ένα αίσθημα σιγουριάς και εμπιστοσύνης σε αυτά.
- Μάθετε τα παιδιά σαν να διαχειρίζονται τους φόβους τους. Διδάξτε τα τρόπους με τους οποίους θα είναι σε θέση να ελέγξουν το συναίσθημά τους αυτό. Οι βαθειές αναπνοές και η χρήση ιστοριών που δημιουργούνται μέσα από την φαντασία των παιδιών είναι μερικές τεχνικές που λειτουργούν αποτελεσματικά προς την κατεύθυνση αυτή.
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να αντιμετωπίσουν σταδιακά τους φόβους τους. Σε κάθε προσπάθεια που κάνουν λειτουργείστε σαν βοηθοί- υποστηρικτές και επαινέστε τα κάθε φορά που έρχονται αντιμέτωπα με αυτό που τα αγχώνει.
Τέλος, εάν οι φοβίες των παιδιών σας εκφραστούν με μεγάλη ένταση και συχνότητα σε βαθμό που τα ίδια να αποφεύγουν να εμπλέκονται σε δραστηριότητες που προηγουμένως τους ήταν αρεστές και ευχάριστες ( το παιχνίδι, η επαφή με φίλους κ.ο.κ), θα ήταν καλό να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό.
Κοντοσώρου Θεοφανία,
Ψυχολόγος στην ομάδα του Θεραπευτικού Κέντρου
